Doodsoorzaken in 1944

Laatste wijziging: 6 oktober 2024.

In deze zevendelige serie kun je op basis van overlijdensaktes de verschillende doodsoorzaken lezen van de gesneuvelde/overleden/omgekomen mensen die voor Nazi-Duitsland vochten of zich hebben ingezet om de oorlogsmachine draaiende te houden. Ook zullen er vanaf 1944 Nederlanders bij zitten die zijn overleden in een interneringskamp waarvan niet zeker is of ze daar terecht zaten. Ook zijn er Duitse burgers geëvacueerd uit Duits oorlogsgebied die in Kamp Vught terecht kwamen en daar overleden.
Per jaar vat ik samen wat de meest voorkomende doodsoorzaak was en benoem ik de overige doodsoorzaken. Hierbij komt meteen een vermelding dat niet van alle personen een overlijdensakte te vinden is waardoor de doodsoorzaak van die personen dus onbekend blijft. Ook melden ze lang niet altijd de exacte doodsoorzaak en soms zijn ze erg gedetailleerd. De focus ligt vooral op oorzaken anders dan “gesneuveld in gevecht”. Denk hierbij onder andere aan ongevallen, ziektes en zelfmoorden.

We gaan verder in 1944.

Veel gebruikte termen

Op de overlijdensaktes kom je vele termen tegen. Hieronder de meest gebruikte en de uitleg.

Unfall: Door een ongeval om het leven gekomen. Dit kan een verkeersongeval zijn maar ook een val van het dak waarbij de persoon overlijdt.
Verstorben: Overleden. Wordt hoofdzakelijk gebruikt bij een natuurlijke of niet gewelddadige dood.
Gefallen: Gesneuveld. Veelal door een gewelddadige doodsoorzaak overleden.
Selbstmord: Zelfmoord.
Selbstmord durch Erschießen: Zich van het leven beroofd door schieten met een (vuur)wapen.
Selbstmord durch Erhängen: Zich van het leven beroofd door ophanging.
Selbstmord durch Ertrinken: Zich van het leven beroofd door verdrinking.
Freitod: Zelfmoord.
Ertrunken: Verdronken.

Tabel met doodsoorzaken

Hieronder de tabel met doodsoorzaken van 1-1-1944 tot en met 31-12-1944. In de lijst zijn enkel de gegevens opgenomen van 14388 bekende overledenen die een aantoonbaar graf hebben. Er zijn 528 onbekende doden dit jaar die dus niet meetellen in deze data.

Er zijn dus ~14916 graven bekend met een overlijdensdatum in 1944 op Ysselsteyn. Deze telling bevat alle bekende/geïdentificeerde personen maar ook de kruizen met “Ein Deutscher soldat” waarvan bekend is dat ze in 1944 overleden.

Om dubbele vermeldingen te voorkomen heb ik de personen waarvan bekend is dat ze vermoedelijk op Ysselsteyn liggen niet meegenomen in deze tabel. Deze personen zal ik op een later tijdstip behandelen. Dit zijn er +- 2800 over de gehele oorlog.
De benoemde aantallen oorzaken zijn dus op basis van overlijdensaktes. Er is geen verder onderzoek uitgevoerd per geval of de aktes 100% correct zijn.
Ik kan niet genoeg benadrukken dat onderstaande getallen niets meer betekenen dan het minimum aantal gevallen per doodsoorzaak.

Doodsoorzaak	Aantallen	Uitleg
Aangespoeld op Nederlands stranden	5	Elders gesneuveld en ter water geraakt en pas enige tijd later aangespoeld.
Gefusillleerd na kriegsgericht	43	Doodgeschoten na veroordeeld te zijn voor het Duitse gerecht.
Gefusilleerd na deserteren	6	Doodgeschoten na "fahnenflucht".
Gefusilleerd (reden onbekend)	15	Vanwege onbekende reden doodgeschoten.
Geliquideerd door onbekende dader	NB	Aanslag gepleegd op persoon, niet bekend of het gerichte verzetsactie was
Geliquideerd door verzet/Omgekomen bij actie van verzet	27	Aantoonbaar door verzet doodgeschoten
Kopfschüss	41	Deze hadden als vermelding "Kopfschüss" als doodoorzaak. Dit omvat "geraakt door granaatsplinters" als wel "door kogel in hoofd geraakt".
Neergestort (mislukte landing/crashlanding)	13	Spreekt voor zich
Neergestort (motorische problemen)	8	Neergestort door technische problemen, niet veroorzaakt door (vijandelijk) vuur
Neergestort (na luchtafweer)	14	Neergehaald door luchtafweer van de vijand of door eigen vuur
Neergestort (na luchtgevecht/neergeschoten door vliegtuig)	78	Spreekt voor zich
Neergestort (onbekende oorzaak)	218	Werd geen reden weergegeven bij de crash/cq nog niet onderzocht
Omgekomen bij een artillerie- of andere granaataanval	37	Omgekomen door artillerievuur, handgranaten, antitankwapens
Gesneuveld/Gefallen	3089	Gesneuveld door onbekende oorzaak. "Gefallen"
Neergestort (Botsing met ander vliegtuig)	8	Neergestort na een botsing in de lucht met 2 eigen vliegtuigen
Omgekomen bij bombardement/Luchtaanval	429	Direct overleden door bombardement, beschieting artillerie etc.
Omgekomen bij het ruimen van zeemijn	NB	Voornamelijk zeelieden van Minensuch flottiles die bij het zoeken/ruimen van zeemijnen omkwamen
Ongeval (oorzaak onbekend)	184	"Unfall" met onbekende oorzaak. Veelal niet vermeld.
Ongeval: Bij onbekende handeling met landmijnen omgekomen	69	Door een (land)mijnexplosie omgekomen. Onbekend of hij erop ging staan of bij het leggen of scherpstellen is omgekomen.
Ongeval: Electrocutie	1	Overleden tijdens werken met onder spanning staande voorwerpen
Ongeval: Met detonatie van munitie (Blindganger)	94	Ontploffing van munitie al dan niet blindgangers of munitievoorraden.
Ongeval: Met een vuurwapen omgekomen (zelf veroorzaakt)	2	Veelal bij reinigen van vuurwapens of spelen met geladen vuurwapens.
Ongeval: Met een vuurwapen omgekomen (oorzaak derden)	3	Onveilig met vuurwapens omgaan waarbij wapen onbedoeld afgaat en collega overlijdt.
Ongeval: Met een vuurwapen omgekomen (oorzaak onbekend)	9	Omgekomen door een vuurwapen. Kan door onzorgvuldige handeling met wapens zijn maar ook doodgeschoten door de wacht. Exacte reden dus niet vermeld.
Ongeval: Op landmijn gelopen	6	Op eigen landmijn gelopen.
Ongeval: Tegen draaiende propellor aangelopen vliegtuig	1	Spreekt voor zich
Ongeval: Trein/tramongeval	10	Onder trein/tram gekomen/van trein gevallen.
Ongeval: Bij militaire oefening omgekomen	NB	Ook tijdens oorlog moet er geoefend worden. Exacte oorzaak is niet vermeld.
Ongeval: Met geschut wat detoneert door fout	NB	Geschut dat ontploft door foutieve handeling of munitie
Ongeval: Verkeersongeval met Auto of motor(fiets)	51	Alle verkeersongevallen van auto tot paard met wagen.
Overleden in interneringskamp Vught	21	(Duitse) burgers en hun kinderen tot Nederlandse SSers en van collaboratie verdachte Nederlanders
Overleden in lazerett door ziekte	49	Na een ziekte op natuurlijke wijze overleden in het ziekenhuis.
Overleden in lazerett na verwonding	508	Na verwonding in ziekenhuis overleden.
Overleden in lazerett reden onbekend	101	Na onbekende reden overleden in ziekenhuis. Vaak niet leesbare oorzaak.
Overleden tijdens transport naar lazarett	9	Overleden nadat veelal de trein met gewonden werd gebombardeerd (onbekend of dit specifieke treinen waren voor gewondenvervoer of dat ze in gewone treinen werden vervoerd)
Verdronken	120	Verdronken op zee, in grachten of meertjes. (zowel in vrijetijd als tijdens oorlogshandelingen)
Zelfmoord	71	Zelfmoord vanwege uitlopende redenen en manieren. Veelal schieten.
Zelfmoord (vermoedelijk/niet bevestigd)	5	Hierbij wordt zelfmoord vermoed maar ze twijfelen.
Ziekte van griep tot hartaanval (niet bekend waar gestorven)	87	Door ziekte op natuurlijke wijze overleden. Niet vermeld waar dit is gebeurd.
Onbekend	Overigen	Geen vermelding op Sterbeurkunde, onleesbaar of geen Sterbeurkunde kunnen vinden

Zelfmoorden (Selbstmord)

Het aantal zelfmoorden in 1944 bedraagt minimaal 71. Ze zijn evenals andere jaren over het hele jaar verspreid, er dus geen periode dat het aantal bijzonder afwijkt.
De jongste persoon was 17 jaar oud, de oudste was 60. De rangen variëren van manschappen tot officieren.
Op diverse overlijdensaktes staat de manier waarop zelfmoord is gepleegd. Zichzelf doodschieten is de meest voorkomende manier. Soms melden ze er specifiek het gebruikte wapen zoals een Luger P08 of hun K98 geweer.

Bij een aantal zelfmoorden staat specifiek vermeldt dat ze met militaire eer begraven zijn of met militaire eer herbegraven zijn op een later tijdstip. Dit gebeurde enkel als de reden van zelfmoord in hun ogen acceptabel was. Bijvoorbeeld nadat het gezin was omgekomen door een geallieerd bombardement.
Vaak staat er dan Freitod in plaats van Selbstmord op de Sterbeurkunde.

Diverse gevallen

Bij drie personen is vermeld dat ze door ophanging zelfmoord gepleegd hebben.
De Nederlandse SSer Jacobus Spreij heeft naar verluidt gedwongen zelfmoord gepleegd nadat hij werd verdacht van homoseksuele handelingen met cursisten te hebben gepleegd. Er werd een pistool in zijn cel achter gelaten om zo de SS gezichtsverlies te besparen.

Van één man is bekend dat hij zijn slagader doorsneed met een mes.
Een 41-jarige Gefreiter pleegde op zijn verjaardag zelfmoord. Maar bij de meesten staat geen specifieke reden en staat er slechts één woordje gekrabbeld op de achterzijde van de Sterbeurkunde: Selbstmord.

Zelfmoord onder vrouwen

In 1944 pleegde geen enkele vrouw zelfmoord. Althans hier is niets van bekend.

Hoeveel doden per maand

Hoeveel doden vielen er per maand in 1944? Exacte aantallen zijn lastig te benoemen, getallen gebaseerd op personen die op Ysselsteyn liggen zijn wel wat eenvoudiger aan te duiden. Wederom met de kanttekening die ik telkens maak; enkel onder de bekenden, er liggen ook vele onbekenden waar (gedeeltelijke) data van ontbreekt waardoor cijfers altijd bij benadering zijn. Kortom onderstaande cijfers zijn dus gebaseerd op de doden die op Ysselsteyn liggen en waarvan alles bekend is. Doden die zijn overgebracht naar Duitsland of andere thuislanden zijn niet meegeteld. Het is dus geen correcte weergave van het totaal aantal doden aan Duitse zijde.

Januari: 128
Februari: 169
Maart: 230
April: 110
Mei: 129
Juni: 212
Juli: 206
Augustus: 212
September: 4728
Oktober: 4754
November: 2344
December: 1688

Maakt een totaal van 14910 doden. Afwijkingen in totalen zitten in verzamelgraven waar bijvoorbeeld meerdere onbekende doden liggen welke als 1graf geteld wordt.
Oktober was de maand met de meeste doden.