Laatste wijziging: 1 februari 2024.
Op Hemelvaartsdag heb ik de volgende route gereden langs diverse burgerbegraafplaatsen met oorlogsgraven en monumenten. Assen-Groningen-Haren-Holten-Rheden.
Als je zelf ook eens oorlogsgraven wil bezoeken kijk dan naar het volgende. Aan bordjes vooraan bij de ingang van een begraafplaats kun je zien of er ook oorlogsgraven liggen. Dit is op zeer veel begraafplaatsen. Je hebt 2 verschillende bordjes.
Op het ene bordje, welke groen is, staat aangegeven of er graven van het CWGC liggen. Dit zijn graven uit voornamelijk Engeland-Australië-Canada-Nieuw Zeeland. Oorlogsgraven van het Gemenebest.
Het andere bordje is wit en bevat de tekst ‘Nederlandse oorlogsgraven’, het logo van het OGS en de website.
De eerste categorie graven zijn snel te herkennen. Dit zijn graven die veelal bij elkaar liggen en strak wit zijn met uniforme stenen. De 2e categorie, de Nederlandse oorlogsgraven, zijn soms lastiger te herkennen. Wanneer het militaire graven zijn dan zijn ze wel snel te herkennen want dan zijn ze ook uniform, strak wit en vaak voorzien van bloemen. Zijn het omgekomen burgers dan moet je goed zoeken tussen alle andere graven en zijn ze vaak niet herkenbaar als oorlogsgraf. Soms is door de tekst wel het één en ander herleidbaar. Bijvoorbeeld: Gesneuveld voor zijn vaderland. Gefusilleerd door de bezetter.
Assen-Zuiderbegraafplaats
Op deze begraafplaats vind je verscheidene oorlogsgraven maar het gros zijn burgergraven. Je kunt hier lang rondlopen en je vergapen aan de vele vergane graven. Gebroken, verzakte of erg scheef staande grafzerken en grafstenen welke van de begraafplaats een indrukwekkende locatie maakt. Vanaf zonsopgang tot ondergang is het geopend. Aan de Beilerstraat (ventweg) kun je parkeren en via de grote poort de begraafplaats oplopen. Links staan wat informatieborden over diverse oorlogsgraven.
Bij binnenkomst rechts vind je op het eerste grafveldje rechts van het pad het graf van Jan en Hendrik Lamberts. Jan, de zoon van Hendrik, was een oorlogsmisdadiger en is geëxecuteerd door de staat. Voorheen lag hij begraven op de 2e noodbegraafplaats Selwerderhof te Groningen, een locatie waar je verder naar beneden op deze pagina’s wat foto’s vindt. Jan ligt nu in een familiegraf hier in Assen. Als wachtmeester werkte hij voor de SD en nam hij deel aan de jodenjacht in Apeldoorn en later in Drenthe. Hier nam hij deel aan diverse standrechtelijke executies. In 1949 stond hij zelf aan de verkeerde zijde van het wapen en daarmee eindigde zijn leven. In tegenstelling tot andere oorlogsmisdadigers die in Groningen liggen heeft Jan een nog in nette staat zijnde graf.
Een stuk verderop vind je 7 Gemenebestgraven van de bemanning van een neergestorte Lancaster. Links ervan is het verzetsmonument met een 14tal graven waarbij er een paar bijzettingen zijn van familie.
Op een ander gedeelte van de begraafplaats vind je 7 tal graven met uniforme witte stenen. Voornamelijk dwangarbeiders die stierven in Duitsland onder erbarmelijke omstandigheden.
Voor een uitgebreide beschrijving van alle oorlogsslachtoffers verwijs ik je naar een artikel op Dodenakkers.nl
Groningen Selwerderhof
In het noorden van Groningen ligt de wijk Selwerd met daarboven de begraafplaats Selwerderhof. Deze bestaat uit 4 aparte begraafplaatsen. De hoofdbegraafplaats, een Joodse en 2 noodbegraafplaatsen.
De 2 noodbegraafplaatsen zijn wel te bezoeken maar veel valt er niet te zien. De gemeente laat de natuur hier op de 1e noodbegraafplaats zijn gang gaan wat vaak codetaal is voor: we steken hier geen euro meer in.
Het is dus behoorlijk overwoekert met allerlei planten en onkruid. Het gras staat behoorlijk hoog, de struiken maskeren de paaltjes met namen die op een graf staan.
De Joodse begraafplaats ligt er wel netjes bij, deze vind je tussen de 2 noodbegraafplaatsen in. De 2e noodbegraafplaats vind je aan de kopzijde van de Joodse begraafplaats. Met wat onderhoud zou deze begraafplaats er nog wel netjes bij kunnen liggen. Maar ook deze raakt nu al dicht begroeit. Ik zou in de zomermaanden hier niet komen vanwege de vele (reuzen)berenklauwen die overal staan.
Er liggen hier ook nog enkele oorlogsmisdadigers tussen het gewone volk. Deze graven zijn echter niet gemarkeerd en dus niet makkelijk te vinden zonder een begraafplaatsplan. Her en der vind je nog originele grafstenen maar het gros zijn paaltjes met een bruin bordje erop met naam en geboortedatum en sterfdatum. Her en der beginnen ze er ook al af te vallen.
De hoofdbegraafplaats ligt er ook netjes bij, dit is logisch uiteraard daar er hier nog steeds begrafenissen plaatsvinden. Doch is veld 1, waar diverse oorlogsgraven liggen, momenteel aan onderhoud en ruimingen onderhevig. Ik kreeg geen graf gevonden die vermeld staan op Traces of war. Er wordt hier momenteel (mei 2021) drastisch geruimd en ik ben bang dat de meeste oorlogsgraven geruimd zijn. Let op, geen militaire graven maar graven van burgers die door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Ik kan mij vergissen uiteraard, dat hoop ik zelfs.
Groningen Esserhof
Zuidelijk van de stad Groningen vind je de begraafplaats Esserhof. Tussen de vele burgergraven vind je ook militairen, verzetsmensen en een verzetsmonument. Ook vind je er het graf van de voorman van de Nederlandse SS, Henk Feldmeijer.
Esserhof is momenteel de duurste begraafplaats van Nederland. Waarom weet ik niet, er zijn mooiere begraafplaatsen te vinden al is de ruimte voor nieuwe graven erg beperkt. Hiermee kan ik mijn eigen vraag beantwoord hebben. Ook zal niet iedereen trots zijn dat ze vlakbij of naast een SSer liggen. De kans dat je er naast komt te liggen is erg klein. Het graf ligt erg ingesloten tussen andere graven en er wordt niet/nauwelijks geruimd in Esserveld.
Voor je binnenkomt zie je rechts een informatiebord met daarop de plattegrond. Met behulp van traces of war kun je de namen van diverse verzetsleden en burgerslachtoffers vinden en daarna de graven bezoeken m.b.v. de plattegrond. Zonder plattegrond is het veel zoekwerk. Centraal vind je het monument, dit kan niet missen. Doorlopen naar de achterzijde en je vind de gemenebest graven. Rechts van het monument ligt een perk waar het graf van Feldmeijer tussen gepropt ligt. Dit is een dubbelgraf tezamen met zijn nichtje Riemke Wolf. Het is geen eregraf wat hij misschien gehoopt had te krijgen.
Op het monument vind je de namen van 45 slachtoffers van 4 fusillades te Westerbork. In de centrale blok liggen de 45 urnen van de slachtoffers. Vanwege de dodenherdenking stond er nog een mooie krans voor het monument.
Haren-Eshof
4 kilometer zuidelijker dan Esserveld ligt in Haren aan de rijksstraatweg de begraafplaats Eshof. Hier worden behoudens bijzettingen geen nieuwe graven meer aangelegd. Idem aan Esserhof kom je via een mooi poortgebouw de begraafplaats op. Je kijkt hierbij meteen op een mooie zonnewijzer. Als je links afbuigt zie je meteen een 4tal Gemenebest graven liggen en een Nederlands oorlogsgraf van Menco Rein Mulder. Postuum is Menco met de Bronzenleeuw onderscheiden vanwege zijn dappere acties in Nederland waaronder zendapparatuur overbrengen naar het verzet vanuit Engeland. Met de bevrijding in zicht werd het huis waar hij verbleef doorzocht door de SD die op zoek waren naar verborgen wapens. Ze vonden echter eerst Menco met zijn zendapparatuur en stopten met zoeken. Hierbij werd hij gearresteerd en overgebracht naar het hoofdkwartier van de SD aan de Maliebaan. Menco is ’s nachts in zijn cel overleden. De patholoog anatoom vond geen sporen van geweld en als oorzaak werd hartfalen vermeld.
Pal achter zijn graf liggen de 4 gemenebest graven, 3 Britten en 1 Nieuw Zeelander.
–Sergeant George Albert Cowell
–Pilot Officer Henry Law
–Flight Sergeant Peter Francis Barclay Orwin
–Flying Officer Donald Graeme Lane Taylor
Don Graeme Taylor vloog met zijn Supermarine Spitfire LFIXE MK529 over Onnen bij Groningen om een treinwerkplaats aan te vallen. Hierbij vloog hij zo laag dat zijn vleugel een watertoren raakte. Hierbij crashte hij en overleefde de klap niet. Met zijn crash nam hij ook 3 Duitse Bahnhof medewerkers mee die in een huis aan de Tuindorp zaten. 2 hiervan liggen op Ysselsteyn, de derde heb ik nog niet getraceerd.
Holten
In Holten, ver verscholen in de bossen en vlakbij een camping ligt de Canadese oorlogsbegraafplaats. Het was een ongepland bezoek omdat ik nog wat tijd over had. Ik was niet de enige die het idee had om een bezoek te brengen dus het was er erg druk. Ik heb snel wat foto’s geschoten en ben weer gegaan. Een langer bezoek doe ik liever een keer vroeg in de ochtend als iedereen nog slaapt en ik in alle rust kan fotograferen. Een uitgebreider fotoverslag komt dus nog in de toekomst.
Vorden
In Vorden aan de Kerkhoflaan vind je een oude begraafplaats met diverse mooie grafkelders, grafmonumenten etc. Ook vind je er een monument met er rondomheen 20 Gemenebest graven. 3 Canadese en de rest Britse. Erachter vind je wat Duitse graven. Dit is een particulier gekocht graf waardoor ze nooit zijn overgebracht naar Ysselsteyn. Hier rusten 10 Duitsers, op 2 na alle omgekomen op 26 maart 1945 tijdens een treinbombardement.
Rheden-Heiderust
Langs Arnhem vind je het plaatsje Rheden, niet te verwarren met Rhenen waar je de Grebbeberg vindt. Op de begraafplaats Heiderust vind je verschillende oorlogsgraven. Nederlandse militairen, verzetsleden, burgerslachtoffers en een aantal Gemenebest graven.
Een aantal zijn niet te missen, bij binnenkomst loop je meteen op het monument met de Nederlandse militairen. Rechts vind je de Gemenebestgraven van de bemanning van een neergestort Brits vliegtuig.
Ik zocht al een poosje het graf van Carel Pruis, bij mijn eerste bezoek kon ik deze niet vinden daar de online grafaanduiding erg summier of soms zelfs fout was. De locatie die Traces of war aangaf enkele jaren geleden bij het graf klopte geheel niet waardoor het niet te vinden was. Na contact te hebben gehad met de begraafplaats het eindelijk gevonden. Aan de laan van Kip links achterin bij de natuurbegraafplaats en kindertuin vind je zijn graf. Bij binnenkomst rechts vind je een plattegrond en daarop vind je ook de laan van Kip. Een uurtje daar rondlopen is meteen een goede training door de vele stijgende en dalende paden. Carel Pruis was vermoedelijk betrokken bij de overval op de wagen van Hanss Albin Rauter. Hierbij sneuvelde 2 inzittenden, Rauter zelf overleefde. Als vergelding werden er bij de Woeste hoeve 117 todeskanditaten doodgeschoten.
Een ander bekend graf die je hier tegenkomt is geen oorlogsgraf al heeft het wel met de oorlog te maken. Haar broer ligt op Ysselsteyn, haar man ligt ergens in een anoniem verzamelgraf. Florrie Rost van Tonningen. Waar het graf 2 jaar geleden nog uit het zicht onttrokken leek te worden door de 2 coniferen is het duidelijk dat deze nu steeds opzij geduwd worden zodat de grafsteen zichtbaar blijft.
Update juli 2023: Het graf van Florrie Rost van Tonningen is reeds geruimd.
Hiermee was ook een einde gekomen aan mijn dagtrip door Nederland. 600 kilometer gereden voor diverse begraafplaatsen en graven. Op naar de volgende dagtrip.
Gebruikte bronnen:
Menco rein Mulder- OGS
Don Graeme Taylor
Nederlandse oorlogsgraven Assen