In deze vijfdelige serie kun je op basis van overlijdensaktes de verschillende doodsoorzaken lezen van de gesneuvelde/overleden/omgekomen mensen die voor Nazi-Duitsland vochten of zich hebben ingezet om de oorlogsmachine draaiende te houden.
Per jaar vat ik samen wat de meest voorkomende doodsoorzaak was en benoem ik de overige doodsoorzaken. Hierbij komt meteen een vermelding dat niet van alle personen een overlijdensakte te vinden is waardoor de doodsoorzaak van die personen dus onbekend blijft. Ook melden ze lang niet altijd de exacte doodsoorzaak en soms zijn ze erg gedetailleerd. De focus ligt vooral op oorzaken anders dan “gesneuveld in gevecht”. Denk hierbij onder andere aan ongevallen, ziektes en zelfmoorden.
We gaan verder in 1941.
Veel gebruikte termen
Op de overlijdensaktes kom je vele termen tegen. Hieronder de meest gebruikte en de uitleg.
- Unfall: Door een ongeval om het leven gekomen. Dit kan een verkeersongeval zijn maar ook een val van het dak waarbij de persoon overlijdt.
- Verstorben: Overleden. Wordt hoofdzakelijk gebruikt bij een natuurlijke of niet gewelddadige dood.
- Gefallen: Gesneuveld. Veelal door een gewelddadige doodsoorzaak overleden.
- Selbstmord: Zelfmoord.
- Selbstmord durch Erschießen: Zich van het leven beroofd door schieten met een (vuur)wapen.
- Selbstmord durch Erhängen: Zich van het leven beroofd door ophanging.
- Selbstmord durch Ertrinken: Zich van het leven beroofd door verdrinking.
- Freitod: Zelfmoord.
- Ertrunken: Verdronken.
Tabel met doodsoorzaken
Hieronder de tabel met doodsoorzaken van 1-1-1941 tot en met 31-12-1941. In de lijst zijn de gegevens opgenomen van 723 bekende overledenen. Er zijn 5 onbekende doden dit jaar die dus niet meetellen in de data.
De benoemde aantallen oorzaken zijn dus op basis van overlijdensaktes. Er is geen verder onderzoek uitgevoerd per geval of de aktes 100% correct zijn.
Zelfmoorden (Selbstmord)
Op de overlijdensaktes staat te lezen “Selbstmord” of “Freitod”. Aangezien dit meestal als oneervol werd beschouwd werden deze personen apart begraven van de soldaten die in de strijd eervol sneuvelden. Ze kregen een zwart eenvoudig kruis in plaats van een wit en ze lagen bij elkaar, ze werden zonder enig militair eerbetoon ter aarde besteld.
Toch kun je niet de conclusie trekken dat iedereen die in zo’n apart vak begraven lag zelfmoord pleegde. Degene die aan een ziekte overleden kwamen hier regelmatig ook bij te liggen. Ook degene die gefusilleerd waren kregen hier een apart plekje en niet op het ereveld.
Op de begraafplaats Soestbergen in Utrecht was een zogenaamde “Zwarte kruisen afdeling” waar enkel zelfmoordenaars en gefusilleerde lagen. Deze 47 man zijn na de oorlog naar Ysselsteyn overgebracht. Op Ysselsteyn liggen de meesten van deze afdeling nu nog naast elkaar.
Het aantal zelfmoorden in 1941 bedraagt minimaal 62. Ze zijn over het hele jaar verspreid, er dus geen periode dat het aantal bijzonder afwijkt.
De jongste persoon was 17 jaar oud, de oudste was 50. De rangen variëren van manschappen tot officieren.
Op diverse overlijdensaktes staat de manier waarop zelfmoord is gepleegd. Ophanging en zichzelf doodschieten zijn de meest voorkomende manieren. Soms melden ze er specifiek het gebruikte wapen zoals een Luger P08 of een karabijn. Een enkeling nam vergif in om zich te doden.
In één geval meldt de overlijdensakte dat de betreffende persoon zelfmoord pleegde. Echter een overlijdensadvertentie in de krant, geplaatst door de weduwe, meldt dat betreffende persoon na een kort zwaar ziekbed is overleden in een lazerett. Wie spreekt daar de waarheid is de vraag al kan een combinatie van beiden ook de waarheid zijn. Zelfmoord gepleegd na een kort zwaar ziekbed of een kort zwaar ziekbed na een zelfmoordpoging.
Sprengboje
Het boek van Hans Sakkers over Ysselsteyn vermeld een geval van zelfmoord na een gemaakte fout. Heinrich Freise vond een zogenaamde Sprengbojie op het strand. Dit zijn zeemijnen in de vorm van een boei. Hij nam het voorwerp mee naar de bunker en plaatste het daar in een aparte ruimte. Hij verliet de ruimte en even later ontplofte de mijn waardoor er 2 collega’s omkwamen en 1 officier gewond raakte. Dit was voor Heinrich de aanleiding om zichzelf dood te schieten. Heinrich en zijn 2 collega’s liggen naast elkaar op Ysselsteyn.
Zelfmoord onder vrouwen
In 1941 pleegde 1 vrouw vermoedelijk zelfmoord. Agnes Haerting welke als burger actief was als spionne. Er zullen nog diverse vrouwen volgen die werkzaam waren voor de Wehrmacht.
Overige opvallende zelfmoorden
Eén persoon koos ervoor zich in het Hotel Carlton te Amsterdam van het leven te beroven dmv een vuurwapen. Bij een ander werd vermeld dat hij naar aanleiding van liefdesverdriet zijn leven nam.
Hoeveel doden per maand
Hoeveel doden vielen er per maand in 1941? Exacte aantallen zijn lastig te benoemen, getallen gebaseerd op personen die op Ysselsteyn liggen zijn wel wat eenvoudiger aan te duiden. Wederom met de kanttekening die ik telkens maak; enkel onder de bekenden, er liggen ook vele onbekenden waar (gedeeltelijke) data van ontbreekt waardoor cijfers altijd bij benadering zijn. Kortom onderstaande cijfers zijn dus gebaseerd op de doden die op Ysselsteyn liggen en waarvan alles bekend is. Doden die zijn overgebracht naar Duitsland of andere thuislanden zijn niet meegeteld. Het is dus geen correcte weergave van het totaal aantal doden aan Duitse zijde.
- Januari: 53
- Februari: 56
- Maart: 50
- April: 73
- Mei:63
- Juni: 50
- Juli: 65
- Augustus: 68
- September: 55
- Oktober: 94
- November: 40
- December: 61
Maakt een totaal van ~728 doden.
Oktober was de grootste uitschieter.
Bekijk ook voor andere jaren de doodsoorzaken. (Niet aanklikbare links zijn nog niet verwerkt/online)
- Doodsoorzaken 1940
- Doodsoorzaken 1941
- Doodsoorzaken 1942
- Doodsoorzaken 1943
- Doodsoorzaken 1944
- Doodsoorzaken 1945
- Doodsoorzaken na de oorlog
Elk bericht is tot stand gekomen door gebruik te maken van diverse bronnen.
- SGLO [Studiegroep Luchtoorlog]
- Find a Grave Ysselsteyn [Fred van den Munckhof]
- Stichting Oorlogsslachtoffers [Richard Schoutissen]
- Ancestry Duitse database [Betaalde database]
- Boek: Achtung Minen-Antoon Meijers
- Boek: Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn-Hans Sakkers
- Alle getoonde foto’s zijn door de webmaster gemaakt tenzij anders vermeld. Deze mogen dus ook niet zonder schriftelijke toestemming verspreid worden.
Alhoewel de begrippen ‘Selbstmord’ en ‘Freitod’ vaak door elkaar gebruikt worden om aan te geven dat
iemand zelf een einde aan zijn of haar leven heeft gemaakt, bestaat er in de Duitse taal- en letterkunde,
de germanistiek, een nuanceverschil tussen beide begrippen.
Van ‘Selbstmord’ is volgens Duitse taalpuristen sprake wanneer een persoon de hand aan zichzelf slaat na
begane (mis)daden, blunders of nalatigheden die hem/haar door anderen aangerekend kunnen worden danwel
volgens (vaak tijdvak gebonden) gangbare opvattingen als verwerpelijk beschouwd worden. Het doel van de
daad is dan vervolging en/of bestraffing te voorkomen danwel het publiekelijk bekend worden van de begane
feiten te voorkomen.
Van ‘Freitod’ is sprake wanneer de persoon in kwestie zich niet door bepaalde eerdere feiten en/of omstandig-
heden geroepen voelt de drastische stap te ondernemen, maar veeleer uit overtuiging dat voor hem/haar naar
eigen interpretatie geen ‘eervolle’ toekomst meer weggelegd is.
De talloze ‘Sterbeurkunden’ zijn destijds natuurlijk niet ingevuld door taalpuristen en universitair geschoolde
scherpslijpers. Hetgeen op plausibele wijze verklaart waarom beide begrippen door elkaar worden gebruikt.
Bovendien nog voor personen waarvan zij naar alle waarschijnlijkheid geen hoge Wehrmachtpet op hadden.